JAN GRAUWELS

Jan Grauwels (1530-1570)  is een schimmige figuur. We weten dat hij oorspronkelijk uit Brussel komt. Hij duikt op in Histoire de la Ville de Bruxelles van Alexandre Henne en Alphonse Wauters uit 1845, maar net zo goed vinden we hem terug in het Nederlands Sagenboek van Jacques R.W. Sinninghe uit 1961. Dat hij opduikt in een geschiedenis- en in een verzameling van sagen lijkt me typerend…

In dat sagenboek van de heer Sinninghe wordt hij zo omschreven:

In de jaren van Alva’s schrikbewind woonde er in Brussel een man, die de ijzeren hertog steeds met kwade raad en kwade daad terzijde stond. Hij heette Jan Spelleken, maar men noemde hem Jan Grauwels, de gruwelijke schelm en Alva’s Rode Roede, omdat hij de rode staf van de justitie droeg. Niemand was zo gehaat als hij. In het wilde weg liet hij de mensen gevangen nemen, om hen eerst tegen een hoog losgeld voorlopig vrij te laten. Op het laatste ogenblik kwamen zij dan vrij en anderen, die inderhaast werden gevangen en veroordeeld, moesten hun plaats op het schavot innemen.

Voor zover we weten is het net omgekeerd. Zijn ware naam is Jan Grauwels en zijn bijnaam is Spelleken. In Wildevrouw wordt de ‘Rode Roede’ zijn bijnaam.

Stef en ik komen voor het eerst op zijn naam uit in het Mandement van Bacchus, een fantastische bron voor ons waarin op basis van een toen recent gevonden document Paul Verhuyck en Corine Kiesling een groot aantal wijn- en biersoorten en 92 drankhuizen verzamelen in het Antwerpen van 1580. Daar lazen we dit:

Er was ook nog de herberg Den Engel op het Zand, dat toen nog doorliep tot aan de Suikerrui, omdat de Scheldekaaien nog niet rechtgetrokken waren. De herberg lag aan de oostzijde en dateerde al vanuit de 15^de eeuw. In 1568 werd het huis als gevangenis in gebruik genomen door Spelleken, bijgenaamd de Rode Roede. Hij zette er op eigen houtje mensen gevangen die hij ervan verdacht zich te hebben misdragen tijdens de jongste beroerten, de beeldenstorm. Ondanks het feit dat er door het stadsmagistraat over geklaagd werd en ondanks het bevel van Alva de gevangenen naar het Steen, de officiële stadsgevangenis te brengen, bleef Spelleken mensen aanhouden. Onder hen bevond zich ook Willem Silvius, drukker des konings en uitgever van het Landjuweel van 1561.

In het Antwerps Chronyckje ‘in het welck zeer veele en elders te vergeefsch gezogte geschiedenissen sedert den jare 1500 tot het jaar 1574 zoo in de toen zoo vermaarde koopstad’ beschreven staan en gedrukt werd in 1743 op basis van de schaarse kronieken over het Antwerpen uit de zestiende eeuw, duikt zijn naam ook op. Daar wordt er vermeld dat de gevangenneming zou hebben plaats gevonden op donderdag 5 februari 1567.

Jan Grauwels staat ook bekend als de man die ervoor zorgden dat de graven van Egmont en van Horne op 5 juni 1568 terecht worden onthoofd op de Grote Markt van Brussel in opdracht van de hertog van Alva, maar heel die geschiedenis valt buiten het bereik van de roman. Hij had in ieder geval een rotreputatie en verrijkte zich door mensen aan te geven of te chanteren tijdens de jaren 1567-1569, de bloederigste episode van de Inquisitie. Talloze calvinisten en lutheranen zou hij aan hun eind hebben gebracht.

Grauwels maakte het zo bont dat zelfs Alva genoeg van hem kreeg. In 1569 werd hij aangehouden voor fraude en een hoop andere uitspattingen. Op 12 februari 1570 laat Alva zijn provoost-generaal ophangen.